Η Οδύσσεια ενός Έπους

Τον Alfons Maria Mucha ο πολύς κόσμος τον γνωρίζει για τις αφίσες που φιλοτέχνησε για πλείστες εφαρμογές και κυρίως για το θέατρο, οι όποιες συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πλέον χαρακτηριστικά δείγματα της Αrt Νouveau. Στη χώρα του ωστόσο, την Τσεχία, είναι γνωστός για τον κύκλο «Το Έπος των Σλάβων», μια σειρά από είκοσι πίνακες μεγάλων διαστάσεων (οι μεγαλύτεροι 8,10 x 10,10μ.) που απεικονίζουν σκηνές από τη μυθολογία και την Ιστορία των Τσέχων και των υπόλοιπων σλαβικών λαών.

Ο Mucha δούλεψε στο Έπος των Σλάβων από το 1910 έως το 1928, με διαλλείματα λόγω οικονομικών δυσκολιών τις οποίες και τελικά ξεπέρασε με επιδοτήσεις του Charles Richard Crane, Αμερικανού φιλάνθρωπου και θαυμαστή του. Για την ιστορικά ακριβή αναπαράσταση των θεμάτων που επέλεξε, ο Mucha βασίστηκε στις συμβουλές ιστορικών, ενώ επισκέφτηκε τις απεικονιζόμενες τοποθεσίες στη Ρωσία, την Πολωνία, τα Βαλκάνια, αλλά και το Άγιο Όρος. Με την σταδιακή αποπεράτωση κάθε έργου, ο ζωγράφος το παραχωρούσε στην πόλη της Πράγας. Οι πρώτοι έντεκα πίνακες του κύκλου παρουσιάστηκαν στο κοινό το 1919 στο Clementium της Πράγας (σύμπλεγμα ιστορικών κτιρίων), ενώ πέντε από αυτούς εκτέθηκαν το 1921 στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο με μεγάλη επιτυχία. Ο κύκλος παρουσιάστηκε ολόκληρος για πρώτη φορά το 1928 στην Εμπορική Έκθεση της Πράγας.

Λίγο πριν το θάνατό του το 1939, ο Alfons Mucha ανακρίθηκε από την Γκεστάπο ως εξέχουσα προσωπικότητα της δημόσιας ζωής στην Τσεχοσλοβακία. Οι πίνακες του κύκλου, ωστόσο, είχαν ήδη φυγαδευτεί σε ασφαλές μέρος για να αποφευχθεί η αρπαγή τους από τους ναζί. Ο ζωγράφος, που θεωρούσε το Έπος των Σλάβων το έργο ζωής και αριστούργημά του, κληροδότησε και τα είκοσι τελάρα στην πόλη της Πράγας υπό την προϋπόθεση να χτιστεί κατάλληλο περίπτερο όπου θα εκτίθετο μόνιμα ολόκληρος ο κύκλος. Η επιθυμία του ωστόσο, μετά το πραξικόπημα του ’48, δεν έγινε σεβαστή από το σοσιαλιστικό καθεστώς που θεωρούσε την τέχνη του παρακμιακή και αστική, μακριά από τα ιδεώδη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Εντωμεταξύ, μετά τον πόλεμο οι πίνακες είχαν μεταφερθεί από μια ομάδα πατριωτών στο κάστρο του Moravský Krumlov, πόλη της επαρχίας της Νότιας Μοραβίας. Εκεί παρέμειναν στην αφάνεια για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, μέχρι το 1963 όταν στον ίδιο χώρο στήθηκε έκθεση ανοιχτή για το κοινό.

Το Έπος των Σλάβων εκτέθηκε στο κάστρο του Moravský Krumlov για τα επόμενα πενήντα χρόνια, σ’ έναν χώρο μάλλον ακατάλληλο, σε μια μικρή πόλη διακόσια χιλιόμετρα μακριά από το πολιτιστικό κέντρο της Τσεχίας στο οποίο συρρέουν κάθε χρόνο εκατομμύρια τουρίστες. Ήταν φυσικό επακόλουθο να αποφασιστεί η μεταφορά του κύκλου στην Πράγα το 2010. Η απόφαση βρήκε αντιμέτωπους τους ιστορικούς και τους κατοίκους της μικρής πόλης της Μοραβίας, με αποτέλεσμα την έντονη διαμάχη μεταξύ των αρχών του Moravský Krumlov και της Πράγας. Αν και αρχικά αποφασίστηκε η παραμονή των έργων στο Moravský Krumlov, τελικά μετεφέρθησαν στην Πράγα για συντήρηση, όπου και εκτέθηκαν το 2012 στο ισόγειο του Veletrźni Palace. Εντωμεταξύ, ήδη από το 2010 είχε αρχίσει δικαστική διαμάχη μεταξύ του ιδρύματος Mucha (με πρόεδρο τον εγγονό του ζωγράφου και τη μητέρα του) και της πόλης της Πράγας, με το μεν ίδρυμα να ισχυρίζεται ότι η πόλη της Πράγας είχε αθετήσει τους όρους κληροδότησης για την ανέγερση κατάλληλου μουσείου, τη δε πόλη της Πράγας ότι, σύμφωνα με έγγραφα που παρουσίασε απ’ τα αρχεία της πόλης, τα έργα δεν άνηκαν εξαρχής στον ζωγράφο αλλά στον Charles Richard Crane ο οποίος και τα είχε δωρίσει στο Δήμο της Πράγας. Τελικά το Έπος των Σλάβων κατέβηκε από τους τοίχους του Veletrźni Palace το 2016 και παραμένει έως σήμερα μακριά από τα μάτια του κοινού. Ίδρυμα και αρχές της πρωτεύουσας παραμένουν σε διαπραγματεύσεις.

Είναι αλήθεια ότι η πόλη της Πράγας δεν στερείται αξιοθέατων – όπου και να στρέψει το βλέμμα του ο επισκέπτης, αυτό θα βρει κάπου ν’ αναπαυτεί. Είναι ωστόσο απορίας άξιο πώς δεν έχει βρεθεί μια λύση για να στεγαστεί υπό σεβαστές συνθήκες ένα μνημειώδες έργο που, όχι μόνο αποτελεί το πλέον εικονικό καλλιτέχνημα (μαζί με το Má Vlast του Smetana) για την εθνική συνείδηση των Τσέχων, αλλά συνιστά κι έναν ζωγραφικό άθλο για τον οποίο και μόνο θ' άξιζε κάποιος να ταξιδέψει εν είδει προσκυνήματος… Ι.Μ.