Λόγιοι Κύκλοι Τραγουδιών - Μια σύντομη πλοήγηση • Ιωάννης Μουχασίρης

Κύκλοι τραγουδιών (Liederkreis: ομάδα τραγουδιών που ερμηνεύονται σε αλληλουχία ως ενιαίο σύνολο) απαντώνται ήδη από τον μεσαίωνα. Στη λόγια μουσική, ωστόσο, εδραιώνονται κατά τις αρχές του 19ου αιώνα με την άνθηση του Lieder στην Αυστρία και τη Γερμανία, και κύριους εκπροσώπους τον Schubert και τον Schumann, ενώ αρχικά αποτελούνται από επί μέρους έργα μικρής χρονικής διάρκειας υπό τη συνοδεία του πιάνου.

Σύντομα, παράλληλα με την ανάπτυξη της προγραμματικής μουσικής και του συμφωνικού ποιήματος, εμφανίζονται κι ορχηστρικοί κύκλοι τραγουδιών, που φτάνουν στο απόγειο της δημοφιλίας τους στις αρχές του 20ου αιώνα. Ταυτόχρονα, αρχίζουν να γίνονται δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ των κύκλων τραγουδιών και άλλων μουσικών ειδών (συμφωνίες, σουίτες, καντάτες, μελοδράματα) που χρησιμοποιούν ποιητικά κείμενα. Στους δε μοντερνιστές, προσφέρουν ένα εξόχως εύφορο πεδίο πειραματισμού.

Με τη δυνατότητα αναπαραγωγής ήχου και την επακόλουθη επέλαση της δημοφιλούς τραγουδοποιίας, οι λόγιοι κύκλοι τραγουδιών χάνουν κάτι από την αίγλη τους, χωρίς όμως ποτέ να σταματήσουν ν' αποτελούν ένα αναντικατάστατο εργαλείο για τους μουσικοσυνθέτες. Στα δε τέλη του 20ου αιώνα, η αναβίωση του ενδιαφέροντος για την «παλαιά» φωνητική μουσική οδηγεί και σε μια εκ νέου άνθηση των κύκλων τραγουδιών, αν και όχι πάντα με τη μορφή που είχαν εμφανιστεί δύο αιώνες πριν.

Ως εισαγωγή στους λόγιους κύκλους τραγουδιών, παραθέτω έναν κατάλογο μερικών εκ των πλέον σημαντικών (δώδεκα εκ των οποίων με σειρά προσωπικής προτίμησης, τους δε υπόλοιπους με χρονολογική σειρά). Στην περίπτωση συνθετών όπως ο Schubert, ο Schumann, ο Mahler και ο Richard Strauss, έχω συμπεριλάβει μόνον έναν εκ των κύκλων έκαστου, αδικώντας άλλους εξίσου εξαιρετικούς:

1. Franz Schubert - Winterreise, Op. 89, 1828.

2. Gustav Mahler - Rückert-Lieder, 1902.

3. Richard Strauss - Vier letzte Lieder (Last Four Songs), 1948.

4. Valentin Silverstrov - Silent songs, 1974-77.

5. Hector Berlioz - Les nuits d'été, Op. 7, 1841.

6. Robert Schumann - Diechterliebe, Op. 48, 1840.

7. Modest Mussorgsky - Songs and Dances of Death, 1875-77.

8. Benjamin Britten - Serenade for Tenor, Horn and Strings, Op. 31, 1943.

9. Alban Berg - 7 Frühe Lieder for orchestra, 1905-1908.

10. Witold Lutosławski - Chantefleurs et Chantefables, 1989.

11. Gyorgy Sviridov - St. Petersburg Songs, 1961-63.

12. Johannes Brahms - Vier ernste Gesänge (Four Serious Songs), Op. 121, 1896.

Heinrich Marschner - 7 Lieder nach Robert Burns, Op.103, 1839.

Richard Wagner - Wesendonck-Lieder, 1857-58.

Ernest Chausson - Poème de l'amour et de la mer, Op. 19, 1882-1892.

Claude Debussy - Ariettes oubliées, 1887.

Hugo Wolf - Spanisches Liederbuch, 1890.

Pyotr Ilyich Tchaikovsky - Six Romances, Op. 73, 1893.

Gabriel Fauré - La Bonne Chanson, Op. 61, 1892-94.

Antonin Dvořák - Biblické písně (Biblical Songs), Op. 99, 1894.

Edvard Grieg - Haugtussa, Op. 67, 1895.

Sir Edward Elgar - Sea Pictures, Op. 37, 1899.

Maurice Ravel - Shéhérazade, 1903.

Charles Koechlin - 3 Poèmes du Livre de La Jungle, Op. 18, 1904.

Ernest Bloch - Poèmes d'Automne, 1904.

Karol Szymanowski - Songs of the Fairy-tale Princess, Op. 31, 1905.

George Butterworth - Six Songs from A Shropshire Lad, 1911.

Arnold Schoenberg - Pierrot Lunaire, Op. 21, 1912.

Alexander Zemlinsky - 6 Lieder auf Gedichte von M. Maeterlinck, Op. 13, 1914.

Manuel de Falla - Siete canciones populares españolas, 1914.

Leoš Janáček - The Diary of One Who Disappeared, 1920.

Reynaldo Hahn - 20 Melodies, 2e recueil, 1896-1921.

Peter Warlock - The Curlew, 1922.

Canteloube - Chants' d'Auvergne, 1924-55.

Béla Bartók - 20 Hungarian folksongs, BB 98, 1929.

Olivier Messiaen - Chants de terre et de ciel, 1937.

Samuel Barber - 4 Songs, Op. 13, 1937-40.

Pavel Haas - Four Songs on Chinese Poetry, 1944.

Kurt Weill - Four Walt Withman Songs, 1942-47.

Dimitri Shostakovich - From Jewish Folk Poetry for Voices and Piano, Op. 79, 1947.

Federico Mompou - Combat del somni, 1942-48.

Harry Partch - Eleven Intrusions, 1950.

Lou Harrison - Strict Songs, 1955.

Morton Feldman - The O'Hara Songs, 1962

Luciano Berio - Folk Songs, 1964.

Louis Thomas Hardin - Moondog 2 (Collection of Canons, Rounds and Madrigals), 1951-71.

Giacinto Scelsi - Canti del Capricorno, 1972.

Allan Pettersson - Barefoot Songs, 1976.

Alfred Schnittke - Three Madrigals for Soprano and Five Instruments, 1980.

Terry Riley - Songs for the Ten Voices of the Two Prophets, 1983.

William Bolcom - Songs of Innocence and of Experience, 1984.

Philip Glass - Songs from Liquid Days, 1986.

Michael Nyman - Six Celan Songs, 1990.

John Tavener - Akhmatova Songs, 1993.

Aulis Sallinen - Songs of Life and Death, Op. 69, 1995.

Gavin Bryars - First book of madrigals, 2000.

Wolfgang Rihm - Drei Hölderlin-Gedichte, 2004.

Osvaldo Golijov - Three Songs for Soprano and Orchestra, 2007.

David Lang - The Little Match Girl Passion, 2007.