Υπάρχει μια κατηγορία συμπολιτών μας που, ελλείψει καταλληλότερου όρου, θα ονόμαζα «οι υπερ-ευλαβείς» – περιφραστικά τους αποκαλούμε και βασιλικότερους του βασιλέως... Ο υπερευλαβής είναι εκείνος ο τύπος ανθρώπου που θέτει εαυτόν εξολοκλήρου στην υπηρεσία ενός σκοπού, κοινωνικού ή πολιτικού, μιας ιδεολογίας ή πίστεως (μεταφυσικής ή μη), ενός καλλιτεχνικού οράματος. Σε αντίθεση όμως με τον απλό στρατιώτη, ο υπερευλαβής ταυτίζεται απόλυτα με τον σκοπό που υπηρετεί, ανεμίζοντας αυτόκλητα κι επιδεικτικά την παντιέρα του αγώνα, σαλπίζοντας μονίμως κι εκκωφαντικά τα εμβατήρια του προσωπικού του πολέμου, ενώ βάφεται απ’ την κορφή έως τα νύχια με τα χρώματα της μάχης την οποία, όχι μόνο δεν αποφεύγει, αλλά επιδιώκει ανά πάσα στιγμή. Κι ενώ η συμπεριφορά του προσομοιάζει εκείνην του φανατικού, διαφέρει σ’ ένα καίριο σημείο: Ο υπερευλαβής δεν προτάσσει ποτέ το στήθος του στην πρώτη γραμμή, αλλά λουφάζει ταμπουρωμένος σε κάποιο λαγούμι, εξαπολύοντας αποκλειστικά λεκτικούς μύδρους.
Το πολύπλοκο πλέγμα των αμέτρητων, συχνά συγκρουόμενων νόμων και κανόνων που ορίζει την ύπαρξη των κοινών θνητών δεν αγγίζει τον υπερευλαβή˙ στο δικό του σύμπαν δεσπόζει μονάχα μία αρχή, αδιαπραγμάτευτη, αειφανής κι ακλόνητη, στην οποία υποτάσσονται όλοι και τα πάντα και η «καθαρότητα» της οποίας τον οπλίζει με μια σιγουριά γρανιτένια, όπως και με τον αέρα της ηθικής ανωτερότητας που αυτή συνεπάγεται. Όποιος δεν ασπάζεται τις πεποιθήσεις του μετατρέπεται σε εχθρό αυτοστιγμεί, ενώ ταυτόχρονα τοποθετείται στον ιδεολογικό αντίποδα, ακόμα και αν ο άλλος στην πραγματικότητα τοποθετεί εαυτόν στην αχανή περιοχή των γκρίζων αποχρώσεων που απλώνεται ανάμεσα σε κάθε είδους δίπολο˙ ο υπευρευλαβής, προκειμένου να μην απολέσει την διπολική του αντίληψη, δεν θα δίσταζε να προσδώσει χαλκευμένη και δη δογματική ιδεολογική υπόσταση σ’ έναν αισθητιστή, σ’ έναν αγνωστικιστή ή ακόμα και στον ίδιο τον Πύρρωνα τον Ηλείο! Ωστόσο, η ανταγωνιστική του ορμή δεν εξαντλείται στους διαφωνούντες, αλλά βρίσκει το πεδίο να κονταροχτυπηθεί και με τους ομοϊδεάτες…, κι αυτό δεν είναι άλλο από το εύρος και την ειλικρίνεια της ευλάβειας…
Στη φύση του υπερευλαβούς συγκατοικούν δύο αντίθετες ροπές: μια ναρκισσίζουσα έπαρση που τον σπρώχνει να θεωρεί μύχια ότι οι ιδέες που πρεσβεύει –αν και πιθανώς καθόλα ευσεβείς– δεν έχουν αυταξία, αλλά αποκτούν το βάρος τους ακριβώς επειδή ο ίδιος τις επιλέγει˙ και μια χαοτική ανασφάλεια –το ανομολόγητο κενό που εξαρχής αναζητούσε πλήρωση– η οποία τον κάνει να τρέμει στη σκέψη ότι, απογυμνωμένος από τις πεποιθήσεις του, δεν είναι παρά ένα ξεφουσκωμένο σαρκίο. Κι αν για αυτόν η ουσία ενός ατόμου εξαντλείται στα πιστεύω του, είναι ακριβώς επειδή φοβάται ότι, χωρίς αυτά, θα καθίστατο ο ίδιος άξιος περιφρόνησης.
Έχoυμε όλοι συναντήσει τον υπερευλαβή στο δρόμο, σε παρέες, στην τηλεόραση…, ψευδοταπεινό και ταυτόχρονα πεφυσιωμένο πάνω στο βάθρο του, να παλεύει να στρέψει την κάθε συζήτηση στο γήπεδό του με κονσερβοποιημένες εκφράσεις ανασυρμένες από μία τράπεζα τσιτάτων… διότι, αν κάτι τον χαρακτηρίζει περισσότερο από κάθε τι άλλο, αυτό είναι η απουσία αυθεντικής σκέψης. Είναι ο οικολόγος που βγάζει απ’ την τσάντα του επιδεικτικά το πολύχρωμο οικολογικό καλαμάκι μπροστά στον μπαρίστα και προσπαθεί εναγωνίως να πιάσει κουβέντα˙ ο vegan που σηκώνει το φρύδι στον διπλανό του που γεύεται σάρκα˙ η ανένδοτη φεμινίστρια που βλέπει παντού απειλητικούς φαλλούς˙ ο πιστός που, δίχως να του ζητηθεί, συγχωρεί με μειλίχιο τόνο στη φωνή τ’ απολωλότα πρόβατα, ενώ ταυτόχρονα φαντασιώνεται πόσο όμορφα θα γυροβολούν στη σούβλα καθώς θα καρβουνιάζουν στο πυρ το εξώτερο˙ ο αρχαιολάγνος που ακούει ένα ακατάληπτο «βαρ-βαρ» να βγαίνει απ’ τα στόματα όλων… εκτός απ’ το δικό του, φυσικά˙ ο γυμνιστής που με έντονες χειρονομίες εκφράζει την αγανάκτηση του προς τους οικογενειάρχες που έχουν κάνει κατάληψη στην παραλία του και, προκειμένου να μην υποχρεωθεί να φορέσει το μπανιερό των αστών, προτιμά να μην κολυμπήσει καθόλου˙ ο οπαδός πάσης φύσεως πρακτικών της Νέας Εποχής που κυκλοφορεί με περιβολή ψαρά από την Ταϋλάνδη κι ένα χαμόγελο στο πρόσωπο πιο μαρμαρωμένο κι από αρχαϊκό μειδίαμα˙ ο «διανοούμενος» που χλευάζει τα «πρόβατα», κι ο «λαϊκός» που φθονεί τον «κουλτουριάρη»˙ ο εκ προοιμίου καθεστωτικός κι ο αντανακλαστικά αντικαθεστωτικός˙ ο δημοκράτης με το φασιστικό λόγο και ο φασίστας με το δημοκρατικό ύφος˙ ο ανθρωπιστής λογοκριτής κι ο θεματοφύλακας του κοινού καλού!
Πιο συχνά όμως, ο υπερευλαβής απαντάται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκεί απ’ όπου μπορεί να λειτουργεί με ασφάλεια δίχως να απειλείται από τον έλεγχο της συνέπειας των πράξεων και των λόγων του. Εκεί, θα προστρέξει αυτόκλητα να σηκώσει το λάβαρο της παρθενίας του, κεκαλυμμένα ωστόσο, υποτιμώντας οτιδήποτε μπορεί ν’ αγγίζει τον άλλον, με κύριο όπλο τον συμψηφισμό. Είναι αυτός που θα σου πει: «Μην κλαις για τις φωτιές στην Αυστραλία, να κλαις για τον Αμαζόνιο που φλέγεται˙ μην οδύρεσαι που κάηκε η Notre Dame, εδώ κάηκε κοτζάμ Αυστραλία˙ εδώ έγινε στάχτη η Notre Dame κι εσύ παραπονιέσαι που λαμπαδιάζει το σπίτι σου˙ μην δακρύζεις για την καρδιά σου που πυρπολείται, για το σπίτι σου να δακρύζεις που έγινε αποκαΐδια!». Όλοι οι σκοποί ωχριούν μπροστά σ’ εκείνους που ο ίδιος έχει επιλέξει, ενώ η ευαισθησία των άλλων υποβάλλεται διαρκώς στη βάσανο των δικών του προδιαγραφών και, φυσικά… πάντα αποτυγχάνει!
Ούτε κουβέντα, βέβαια, για διάλογο μαζί του˙ η ρητορική του είναι διδακτική, ενώ, στα επιχειρήματα των άλλων δεν ακούει παρά ομοβροντίες που οφείλει να εξουδετερώσει την ίδια τη στιγμή που αρχίζουν να ξεδιπλώνονται. Στη δε διαφωνία, αντιτάσσει το βαρύ πυροβολικό: τους βαρείς, εύκολους χαρακτηρισμούς, τους οποίους και γνωρίζει καλά, αφού πρωτίστως περιγράφουν τον ίδιο… Ενίοτε επιστρατεύει και τον αφοριστικό σαρκασμό, αφού αυτός είναι ο πλέον κατάλληλος σύμμαχος, όχι σε μια στρογγυλή τράπεζα, αλλά στην παλαίστρα στο κέντρο της οποίας έχει αποφασίσει να τοποθετήσει τον εαυτό του! Κι όμως, στην καρδιά του εδράζεται μια πίστη, πολύ διαφορετική ωστόσο από εκείνην ενός ταπεινού πιστού: η πίστη του αρχιερέα, όχι στις αλήθειες που κηρύττει, αλλά στη θέση του ως ο κλειδοκράτορας αυτών!
Δεν υπάρχει άνθρωπος που κάποια στιγμή να μην έχει υποπέσει στο ολίσθημα της υπερευλάβειας… είναι το τίμημα που ενίοτε πληρώνουμε για το αναγκαίο σθένος που απαιτείται για να προχωρήσουμε, ν’ ανελιχθούμε. Όμως αυτό το πρόσκαιρο κοστούμι διαφέρει κατά πολύ από την άρτια πανοπλία του υπερευλαβούς, τόσο μόνιμη που με τον καιρό υποκαθιστά πλήρως το δέρμα.
Όλοι μας έχουμε κάποια στιγμή ευθυγραμμιστεί με τις απόψεις του. Πρέπει ωστόσο να έχουμε κατά νου ότι η δόκιμη προσέγγισή του ως φαινόμενο δεν ακολουθεί ιδεολογικούς δρόμους, αλλά ψυχαναλυτικούς. Ο πραγματικός του όμαιμος δεν είναι εκείνος που ταυτίζεται με τις πεποιθήσεις του, αλλά ο οποιοσδήποτε άλλος υπερευλαβής, ακόμα και αν αυτός κινείται στην εκ διαμέτρου αντίθετη περιοχή του ιδεολογικού φάσματος. Γι αυτό, άλλωστε, είναι πιο πιθανόν κάποια στιγμή να μεταπηδήσει ακόμα και στο αντίπαλο στρατόπεδο, παρά να εγκαταλείψει την υπερευλάβειά του. Εν τοις πράγμασι ή εν δυνάμει, κάτω απ’ τις απαστράπτουσες φτερούγες του περιθάλπει την έρπουσα σκιά ενός μικρού τυράννου… Όσο για το ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να τον αντιμετωπίσετε, αν βέβαια επιλέξετε να σπαταλήσετε λίγο απ’ τον πολύτιμό σας χρόνο… ο πλέον κατάλληλος για να σας συμβουλέψει θα ήταν κάποιος υπερευλαβής…