Μάλλον φοιτητές μου φάνηκαν. Εφτά τον αριθμό. Χειμωνιάτικα με μαγιό έκαναν πως μάζευαν ήλιο, ξαπλωμένοι στην πλατφόρμα στον υπόγειο. Όλοι οι βαριεστημένοι απ´ την αναμονή, κάναμε πως δεν τους κοιτάζαμε. Όταν ακούστηκε όμως ο συρμός να πλησιάζει, σηκώθηκαν, τυλίχτηκαν βιαστικά με κάτι υπνόσακους και έπεσαν μπρούμυτα στις γραμμές στοιχημένοι. Ήσυχα εναπόθεσαν κεφάλια και γάμπες στις ράγες. Ένας δυο από μας, έκαναν να φωνάξουν. Μάταια. Το τρένο πέρασε επιβραδυνόμενο. Ο μηχανοδηγός έκανε λίγο όπισθεν για να ελευθερώσει τα σώματα. Οι νέοι σηκώθηκαν (απρόθυμα), με τα υφάσματα γύρω τους μες στα αίματα (όχι φρέσκο), και ξαναπήδησαν εύκολα πίσω στην πλατφόρμα (αλίμονο, νέοι ήσαν). Όταν ρώτησα, μου ‘παν οι γύρω πως είχε κάποια επιτυχία η performance, γιατί επαναλαμβανόταν κάθε μέρα, χρόνια τώρα.
Τουλάχιστον έως και το 79 που έπεσαν και επίσημα σε δυσμένεια από τους συναδέλφους τους και το καθεστώς. Κάποιοι διέφυγαν στην Ευρώπη (Firsova, Smirnov), ενώ άλλοι παρέμειναν στη Ρωσία (Denisov, Artyomov). Κανείς όμως μετά το 80 δεν άλλαξε τις συνθετικές του αντιλήψεις, που σημαίνει ότι το είδος της ελευθερίας που στερούνταν δεν επηρέασε ποτέ την ουσία του έργου τους. Όπως και οι προγενέστεροι (Prokofiev, Shostakovich), υποχρεώθηκαν να γνωρίσουν τον Σοβιετικό Θεό σε μικρή ηλικία. Από τότε δεν σταμάτησαν να εργάζονται για τη σταδιακή αποφυλάκισή Του, έστω και υπό βαρύτατους όρους.
Στην πραγματικότητα από τη Ρωσία δεν μπορεί να φύγει ποτέ, κανένας. Γιατί ν’ αναζητήσει κάποιος την αλήθεια, όταν του αποκαλύπτεται από το ξεκίνημα κιόλας; Όπως οι αγρότες τα καλοκαίρια για τα φίδια, έτσι και τα παιδιά του Μπερντιάεφ, θυμούνται πάντα να φορέσουν τις γαλότσες τους πριν μπουν στο χωράφι.