Τη μουσική που γράφτηκε ως τις αρχές του 20ου αιώνα, την εισπράττουμε ως επί το πλείστον με αισθητικά κριτήρια. Όσο πεπλεγμένη κι αν είναι αντιστικτικά ή ενορχηστρωτικά, μας βρίσκει εφοδιασμένους με την ιδιότητα της κατανόησης, μιας και η πληροφορία που φαίνεται ότι μεταφέρει είναι μικρή.
Είναι όμως τώρα μερικές δεκαετίες που η παραδοσιακή κοινότητα των ακροατών στέκεται αμήχανη, σχεδόν σε κάθε επαφή της με τη σύγχρονη παραγωγή. Με την εξαίρεση της κινηματογραφικής αλλά και της ακραία μινιμαλιστικής μουσικής, για τους λοιπούς συνθέτες δυσπιστεί. Καταφεύγει έτσι, σε λιγότερο ευλογοφανείς όρους και συνθήκες για να τους ακούσει.
Αυτό συμβαίνει για 3 λόγους:
α) Από το opus 21 του Webern και εντεύθεν, οι περισσότεροι συνθέτες παρουσιάζουν έργα με έντονο διανοητικό χαρακτήρα. Κάποιες φορές δε, υπό την αιγίδα ιδιαίτερα δύσκολων μαθηματικών οικοδομημάτων, χωρίς όμως να λείπουν και ανέμελα παιχνίδια με αριθμούς, όπως στο βρετανικό new complexity, με πρωταθλητή τον Ferneyhough. Η αντιμετώπιση μιας τέτοιας εκτροπής, έφερε αναπόφευκτα και πιο εγκεφαλικά κριτήρια στους ακροατές.
β) Τα βιογραφικά των ανθρώπων, σιγα σιγά αντικαταστάθηκαν από εκτενείς βιογραφίες που βρίθουν από αχρείαστα προσωπικά στοιχεία. Ιδίως αν με λίγη τύχη δεν συγκαταλέγονται ακόμη στους τεθνεώτες. Πόσοι αλήθεια πλέον, στην προσπάθεια τους να απολαύσουν καλύτερα ένα μουσικό κομμάτι, δεν θα μπουν στον πειρασμό της αντιστοίχισης έργων - γεγονότων? Λες και κάποιο αριστούργημα μπορεί ποτέ να εξαντληθεί στην απότομη έστω, αλλαγή κάποιας παραμέτρου στη ζωή ενός δημιουργού.
γ) Η έννοια της προόδου δεν θα μπορούσε παρά να νοθεύσει και τις αντιλήψεις μας περί τέχνης. Αυτό εφαρμόζεται με δυο τρόπους:
Ανάλογα με τη μουσική περίοδο που ανήκει ο κάθε μουσικός, υποχρεώνεται αν όχι να επινοεί, τουλάχιστον να αξιοποιεί και την τελευταία λέξη της εποχής του.
Εντός του ίδιου ανθρώπου, απαιτείται η αμείωτη «εξέλιξη» της γραφής του. Έτσι, συνηθίσαμε να αποκαλούμε ως ώριμη περίοδο, όχι την κορυφαία φάση, αλλά τα βιολογικά γεράματα ενός συνθέτη.
Ανεξαρτήτως όμως αυτών, γιατί ένας έντιμος και αφοσιωμένος συνθέτης, να επιθυμεί την επ’ άπειρον επιμήκυνση του βίου του, ιδίως μετά το πέρας της πιο γόνιμης περιόδου του? Κανείς δεν θέλει να ζήσει για πάντα. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει, είναι ότι οι περισσότεροι αποδεικνύονται εξαιρετικά αδύναμοι στο να αξιολογήσουν εαυτούς. Ο Scelsi και ο Ives τερμάτισαν εγκαίρως την πνευματική τους διαδρομή. Ο Miles Davis και ο Stravinsky περιφέρονταν εις μάτην για σχεδόν 20 και 60 χρόνια αντίστοιχα. Στην ίδια κατηγορία δυστυχώς, οφείλουμε να συμπεριλάβουμε τους πιο πολλούς μεγάλους μουσουργούς, οι οποίοι μας άφησαν τα κορυφαία έργα τους, αρκετά χρόνια πριν πεθάνουν. Στη δημοφιλή (pop) μουσική δε, αυτός είναι ο κανόνας.
Φαίνεται λοιπόν, ότι και οι πλέον χαρισματικοί άνθρωποι, από κάποιο σημείο της ζωής τους, ενδίδουν σε πρακτικότερα ή πιο χρήσιμα είδη απελπισίας. Άλλωστε, το να στεγνώσει κάποιος τη ψυχή του, λένε πως είναι απ’ τις πιο ασυμπτωματικές νόσους και επισυμβαίνει κάποτε, με τον πλέον κατευναστικό τρόπο. Γι αυτό ας μη βιαζόμαστε τόσο, να πενθήσουμε για το θάνατο ενός συνθέτη.